روندیابی و پهنه بندی روزهای گرد و غباری در ایران

در این تحقیق تغییرات زمانی و مکانی تعداد روزهای گرد و غباری در ایران با روش های آماری و در دوره ی 2005-1986 برای 80 ایستگاه سینوپتیک مورد بررسی قرار گرفته است. به این منظور ابتدا تغییرات مکانی روزهای گرد و غباری بر اساس شاخص های مرکزی و پراکندگی مورد مطالعه قرار گرفت و سپس با استفاده از روش میانیابی کریجینگ نقشه های هم مقدار و هم ضریب تغییرات روزهای گرد و غباری رسم گردید. سپس با استفاده از روش تحلیل خوشه ای (روش وارد) به خوشه بندی ایستگاه ها پرداخته شد. همچنین برای شناسایی روندهای زمانی روزهای گرد و غباری از معادلات رگرسیون خطی استفاده گردید. نتایج مطالعه نشان داد که میانگین سالانه روزهای گرد و غباری در ایران 6/30 روز با بیشترین مقدار در ایستگاه زابل به میزان 1/181 روز و کمترین آن در ایستگاه بندر انزلی به تعداد 3/0 روز است. میانگین ضریب تغییرات سالانه تعداد روزهای گرد و غباری در کل کشور 9/76 درصد می باشد که در مناطق خشک و گرد و غبار خیز مرکز، جنوب و جنوبشرق کشور، دارای تغییرات کم و در مناطق مرطوبتر و با پوشش گیاهی بیشتر شمال و شمالغرب کشور ، دارای تغییرات زیاد است. ازنظر فصلی، بیشترین میانگین روزهای گرد و غباری در فصل بهار به میزان 3/11 روز و کمترین آن در فصل پاییز به میزان 9/3 روز و از نظر ماهانه نیز بیشترین مقدار در ماه ژوئیه با 42/4 روز و کمترین مقدار در ماه دسامبر با 99/0 روز مشاهده شده است. به طور کلی می توان بیان کرد که در تمام مقیاس های زمانی، از شمال به جنوب و از غرب به شرق، بر میانگین تعداد روزهای گرد و غباری افزوده و از میزان تغییرات آن کاسته می شود. با استناد به معادلات رگرسیونی، سه عامل ارتفاع، طول و عرض جغرافیایی تأثیر چندانی بر تعداد روزهای گرد و غبار ندارند و گستره گرد و غبار در کشور، فراتر از تأثیر سه عامل یاد شده و مربوط به عوامل بیرونی و کاربری زمین است. در رابطه با نقش عوامل جغرافیایی در رابطه با پدیده گرد و غبار ، بیشترین همبستگی بین میانگین با عرض جغرافیایی ، طول جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا مشاهده می شود . به نحوی که در تمام مقیاس های زمانی ، روابط معنی داری در سطح 1% بین این عوامل وجود دارد. در تأیید این مطلب، پهنه بندی سالانه و فصلی سطح کشور بر مبنای تعداد روزهای گرد و غباری، چهار پهنه متمایز از هم نشان داد که مطابقت زیادی با عوامل محلی همچون عرض جغرافیایی و ارتفاع آن ندارد. روندهای فصلی و سالانه تعداد روزهای گرد و غباری در 5/23 درصد از سریهای زمانی معنی دار و عمدتاً کاهشی بوده است. بیشترین مقادیر روندهای کاهشی معنی دار فصلی، متعلق به فصل تابستان بوده است.